Tại Việt Nam, kết quả
kiểm nghiệm của trung tâm Tiêu chuẩn đo lường chất lượng 3 cho thấy xe
đồ chơi điều khiển dùng pin MH9996M do Trung Quốc sản xuất đang bán rộng
rãi có hàm lượng dẫn chất phtalat vượt quy định đến 200 lần!
Dẫn chất phtalat là gì?
Thành phần hoá học các
loại bao bì nhựa dẻo chủ yếu là hoá chất cao phân tử PVC (polyvinyl
clorur), PE (polyethylen)… Để đúc khuôn tạo dáng cho các bao bì này,
người ta phải thêm chất hoá dẻo (plasticizer) là các hoá chất có cấu
trúc tương tự tạo thành nhóm gọi là các “dẫn chất phtalat” như monobutyl
phtalat (MBP), dibutyl phtalat (DBP), benzylbutyl phtalat (BZBP),
monomethyl phtalat (MMP)… Các dẫn chất phtalat này tuyệt đối không được
dùng trong thực phẩm và dược phẩm, nhưng thường được dùng làm chất hoá
dẻo cho bao bì nhựa. Nếu bao bì đó đựng thực phẩm và trong quá trình chế
biến đun nóng ở nhiệt độ cao, các dẫn chất phtalat bị thôi ra nhiễm vào
thực phẩm theo đường tiêu hoá vào trong cơ thể con người sẽ gây hại.
Trẻ con dùng bình sữa, bát nhựa, đồ chơi bằng nhựa dẻo có chứa hàm lượng
cao các phtalat cũng có nguy cơ rất cao bị nhiễm chất này.
Các dẫn chất phtalat
vào trong cơ thể gây hại nhiều mặt nhưng hại lớn nhất là làm xáo trộn
hay phá vỡ nội tiết. Đặc biệt, bé gái bị nhiễm phtalat sẽ dậy thì sớm
trước tuổi. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này, gần nhất là
công trình nghiên cứu của Chou YY và cộng sự thực hiện tại khoa y đại
học quốc gia Chen Kung Đài Loan vào năm 2009. Nghiên cứu trên 30 bé gái
dậy thì sớm so với 33 bé gái bình thường cho thấy, trong nước tiểu bé
gái dậy thì sớm chứa lượng monomethyl phtalat (MMP) cao hơn nhiều so với
bé gái bình thường, và kết luận MMP có thể là một nguyên nhân môi
trường gây dậy thì sớm ở bé gái Đài Loan (Phtalat exposure in girls
during early puberty, J. Pediatr Endocrinol Metab. 2009; 22(1): 69-77).
Vì vậy, Đài Loan rất mạnh tay trong việc thu hồi các sản phẩm chứa dẫn
chất phtalat là DEHP, DIDP và DINP phát hiện trong sản phẩm ở nước họ và
hoạt động rất tích cực trong mạng lưới cảnh báo vệ sinh thực phẩm toàn
cầu.
Đã biết hại thì phải tránh
Hiện nay ở nước ta,
hiện tượng bé gái dậy thì sớm (thậm chí rất sớm) đã xảy ra. Có hai
nguyên nhân: trước hết, tự thân cơ thể bé gái có những rối loạn về mặt
sinh dục đưa đến dậy thì sớm như có bướu ở vùng dưới đồi hoặc ở tuyến
tùng nằm ở não bộ gây tăng tiết estrogen sớm. Nguyên nhân tự thân rối
loạn có tính chất cá biệt và rất hiếm xảy ra. Chính nguyên nhân còn lại
là đáng quan tâm vì xuất phát từ môi trường và rối loạn có thể xảy ra
cho một quần thể gồm nhiều bé gái do tiếp xúc với môi trường gây rối
loạn.
Những chất từ bên ngoài
môi trường được đưa vào cơ thể con người hoạt động như estrogen được
gọi là xenoestrogen (có nghĩa chất tương tự, tác dụng giống như estrogen
từ bên ngoài đưa vào cơ thể). Cơ thể bé gái khi tiếp xúc với
xenoestrogen xem như có một lượng estrogen có trong cơ thể, estrogen này
sẽ kích hoạt vùng dưới đồi và tuyến yên ở não tiết ra các hormon hướng
dục (gonadotropins) đánh thức buồng trứng làm việc và làm xuất hiện sớm
những hiện tượng đặc trưng của giới tính nữ. Nhiều phtalat đã được ghi
nhận có tác dụng như một xenoestrogen. Xenoestrogen không chỉ ảnh hưởng
đến estrogen mà còn ảnh hưởng đến các hormon khác, và các phtalat được
xem là chất làm rối loạn hormon giới tính nói chung, tức cũng có ảnh
hưởng đến hormon nam giới. Vì tác hại của dẫn chất phtalat nên hiện nay
nghị viện châu Âu không cho phép dùng DBP và DEHP trong đồ chơi trẻ em
và cả trong mỹ phẩm.
Đối với chúng ta, cơ
quan quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm phải cảnh giác, phát hiện và cấm
sử dụng các loại thực phẩm chứa dẫn chất phtalat. Đối với người dân, nên
cẩn thận với các sản phẩm nhựa dẻo, không dùng tô chén, bao bì bằng
nhựa đựng thức ăn quá nóng hoặc để trong lò vi ba mà nên thay bằng đồ
thuỷ tinh, sứ; dùng lá chuối hoặc giấy thay cho bao bì nhựa. Một số bệnh
viện đã bắt đầu khuyến cáo người nhà bệnh nhân không dùng bọc nylon để
nhận canh từ thiện còn bốc khói nghi ngút.
Theo PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức
Sài Gòn tiếp thị