Cơ hội công nghiệp hỗ trợ?

Dệt may hiện là một trong những ngành dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu cả nước. Song, điểm yếu của đại bộ phận DN dệt may là chỉ tham gia vào khâu gia công, do đó lợi nhuận rất thấp. Năm 2013, kim ngạch xuất khẩu của ngành đạt 17,95 tỷ USD, nhưng phải nhập khẩu nguyên phụ liệu đến 14,81 tỷ USD. Nhiều DN cho biết hiện chúng ta phải nhập 80-90% nguyên liệu từ các thị trường Trung Quốc, Hàn Quốc.

Tuy nhiên, khi Hiệp định Đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) có hiệu lực, nếu Việt Nam tiếp tục nhập khẩu nguyên phụ liệu từ Trung Quốc sẽ không được hưởng lợi về thuế. Điều này phần nào lý giải làn sóng đầu tư ồ ạt của các DN dệt may Trung Quốc vào Việt Nam là để đón đầu TPP.

Tương tự, công nghiệp điện tử giá trị gia tăng rất thấp vì phải nhập hầu hết nguyên liệu về lắp ráp. Hơn nữa, thị phần và lợi nhuận đang tập trung chủ yếu vào các DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). DN FDI với hơn 30% số lượng DN nhưng chiếm gần 90% vốn đầu tư, hơn 90% kim ngạch xuất khẩu và khoảng 80% thị phần nội địa.

Ngoài ra, sự tham gia của các nhà cung cấp trong nước vào dây chuyền sản xuất còn hạn chế. Thí dụ, trong số gần 60 nhà cung cấp hiện nay cho Samsung ở Bắc Ninh, chỉ có 4 DN Việt Nam cung cấp những sản phẩm đơn giản như bao bì, dịch vụ in ấn.

“Khảo sát của JETRO năm 2013 cho thấy, tỷ lệ cung cấp nội địa cho các công ty Nhật chưa đến 32% tại Việt Nam so với 64% tại Trung Quốc và 53% tại Thái Lan” - ông Hirotaka Yasuzumi, Giám đốc JETRO TPHCM, nói.

Theo các chuyên gia, thực trạng của ngành CNHT Việt Nam còn quá nhiều bất cập, thể hiện ở chỗ số DN Việt Nam làm CNHT rất ít, quy mô sản xuất nhỏ và trình độ công nghệ thấp, chưa có kinh nghiệm liên kết, xây dựng hình ảnh và quảng bá sản phẩm.

Chính sự hạn chế đó nên các DN chỉ chú trọng vào hoạt động thương mại nhỏ lẻ. Rất ít DN nội mạnh dạn gõ cửa làm nhà cung cấp cho các tập đoàn nước ngoài có nhà máy tại Việt Nam và cơ hội đó đang nhường lại cho các DN Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan. Không bao lâu nữa, những mặt hàng linh kiện sẽ được giảm thuế theo lộ trình cam kết trong các hiệp định thương mại tự do, lúc đó sức cạnh tranh và thách thức đặt ra cho DN nội dự báo sẽ nặng nề gấp bội.

Trong hơn 1 thập niên qua, công tác thu hút vốn đầu tư nước ngoài của Việt Nam luôn đạt những kết quả ấn tượng. Hầu như các tập đoàn lớn của Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, Ấn Độ… đều đã có nhà máy “tỷ đô” tại Việt Nam và luôn mở rộng quy mô sản xuất. Đây là cơ hội để các nhà cung ứng nội địa tận dụng nhằm tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo ông Duangdej Yuaikwarmdee, Phó Giám đốc Công ty Reed Tradex, Việt Nam đang hướng tới một thị trường rộng lớn của cộng đồng kinh tế chung ASEAN. Đây là thời điểm thiết thực, cấp thiết để các nhà sản xuất ngành CNHT chuẩn bị trước những cơ hội và thách thức.

“Cá nhân tôi tin tưởng, CNHT Việt Nam có đầy đủ điều kiện để phát triển và trở thành trung tâm sản xuất hàng đầu trong khu vực. Việt Nam có ngành xuất khẩu thành công, nhiều nhân tố cơ bản để thu hút đầu tư nước ngoài, hỗ trợ chính phủ mạnh mẽ và có tham vọng phát triển” - ông Duangdej Yuaikwarmdee chia sẻ.

Đồng quan điểm trên, ông Nguyễn Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại và đầu tư TPHCM (ITPC), cho rằng việc khuyến khích hình thành các khu, cụm công nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng, nguyên phụ liệu cho các ngành công nghiệp; xây dựng các KCN-KCX một cách tập trung, có mục tiêu, trong đó có nhiều DN tư nhân có thể trở thành nhà cung cấp cho các DN FDI… có thể coi là một hướng đi tích cực nhằm phát triển CNHT ở nước ta trong những năm tới.

Chính sách thúc đẩy CNHT không đơn thuần mang tính cục bộ mà phải định hướng hỗ trợ DN tham gia vào hệ thống cung cấp cho một số nhà đầu tư mục tiêu. Đây còn là giải pháp nhằm tạo môi trường đầu tư hấp dẫn để thu hút được FDI nhiều hơn.

Theo ông Bùi Quang Hải, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cơ khí TPHCM (HAME), Việt Nam đang đứng trước những cơ hội từ việc hợp tác với Nhật Bản xây dựng chiến lược hợp tác công nghiệp Việt Nam-Nhật Bản đến năm 2020 và tầm nhìn 2030. 2 nước sẽ hợp tác phát triển tập trung vào các ngành ưu tiên gồm điện tử, máy nông nghiệp, chế biến nông-thủy sản, môi trường và tiết kiệm năng lượng, đóng tàu, sản xuất phụ tùng ô tô.

Vấn đề hiện nay là DN chế tạo Việt Nam phải giải quyết tình trạng thiếu hụt CNHT, kết nối tốt hơn giữa DN Việt Nam với các tập đoàn nước ngoài đang sản xuất tại Việt Nam, trong đó có Nhật Bản. Bởi các mặt hàng điện tử, máy tính, điện thoại của Việt Nam xuất khẩu cao và tăng mạnh đến 2 con số những năm qua nhưng đều là sản phẩm đến từ các DN FDI. Họ nhập khẩu tới 58% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam, tương đương 40 tỷ USD sản phẩm công nghệ chế tạo, riêng linh kiện điện thoại gần 20 tỷ USD.

Thanh Vy