Khi cuộc chiến địa chính trị, thương mại giữa nhiều quốc gia còn tăng mạnh, Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong đó có Trung Quốc. Các doanh nghiệp sản xuất Trung Quốc không chỉ coi Việt Nam là một thị trường tiềm năng, an toàn mà còn như “cửa ngõ” để duy trì chuỗi cung ứng toàn cầu và né tránh các rào cản thuế quan mà hàng hóa Trung Quốc đang bị áp đặt.
FDI TRUNG QUỐC VÀO VIỆT NAM TĂNG TỐC
Theo số liệu từ Cục Đầu tư nước ngoài, năm 2024, Trung Quốc đã đầu tư khoảng 4,73 tỷ USD vào Việt Nam, với 919 dự án cấp mới, nằm trong nhóm các nhà đầu tư lớn nhất. Sang 6 tháng đầu năm 2025, vốn đăng ký mới từ Trung Quốc đạt khoảng 2,55 tỷ USD, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam. Đáng chú ý, Trung Quốc dẫn đầu về số dự án sản xuất mới với 277 dự án chỉ trong nửa đầu năm 2025 chiếm 30,1%, tập trung vào lĩnh vực công nghiệp chế biến chế tạo
Tuy tổng vốn các dự án trên 100 triệu USD trong 6 tháng 2025 (khoảng 3,2 tỷ USD) thấp hơn cùng kỳ 2024 (5,12 tỷ USD), số lượng dự án vừa và nhỏ lại tăng mạnh, phản ánh xu hướng “tràn lan” của doanh nghiệp Trung Quốc vào các khu công nghiệp Việt Nam.
Với vị trí chiến lược, chính sách thuận lợi cho doanh nghiệp và lực lượng lao động ngày càng tăng, Việt Nam đã trở thành điểm đến quan trọng của các nhà đầu tư Trung Quốc và quốc tế. Việt Nam tiếp tục thu hút đầu tư vào lĩnh vực điện tử, tấm pin mặt trời và sản xuất công nghệ cao nhờ các hiệp định thương mại và chi phí sản xuất cạnh tranh.
Khác với nhiều doanh nghiệp FDI khác tập trung tại các trung tâm đô thị lớn như TP.HCM, Hà Nội, Hải Phòng, các nhà đầu tư Trung Quốc phân bố đồng đều hơn trên khắp các tỉnh thành của Việt Nam (trước sáp nhập). Bình Dương, Quảng Ninh và Long An mỗi tỉnh chiếm 7% doanh nghiệp Trung Quốc, trong khi các trung tâm công nghiệp mới nổi ở miền Bắc, như Bắc Giang, Hải Dương mỗi tỉnh chiếm 6%. Sự phân chia công nghiệp Bắc-Nam này được hình thành bởi sự khác biệt về địa lý, tích hợp chuỗi cung ứng và động lực lao động.
Miền Bắc Việt Nam đang nhanh chóng khẳng định vị thế là trung tâm sản xuất công nghệ cao hướng đến xuất khẩu, nhờ lợi thế gần Trung Quốc, hệ thống hạ tầng logistics ngày càng hoàn thiện và các khu công nghiệp được chính phủ hỗ trợ mạnh mẽ.
Bắc Ninh, Hải Phòng và Phú Thọ là những điểm sáng trong bản đồ công nghiệp. Bắc Ninh hiện là “cứ điểm” của nhiều tập đoàn điện tử Trung Quốc như Luxshare và Goertek, trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu của Apple. Hải Phòng, với lợi thế cảng nước sâu và mạng lưới logistics đồng bộ, là nơi BOE – nhà sản xuất màn hình hàng đầu Trung Quốc xây dựng cơ sở sản xuất phục vụ các hãng công nghệ lớn trên thế giới.
Tại Phú Thọ, khoản đầu tư gần 600 triệu USD của tập đoàn BYD đang nâng tầm vị thế địa phương trong lĩnh vực ô tô và điện tử. Cùng với đó, sự hiện diện của các “ông lớn” như Samsung, LG, Amkor và Foxconn đã tạo nên hệ sinh thái công nghệ cao quy mô lớn, kéo theo mạng lưới nhà cung ứng và hoạt động R&D.
Trong hơn một thập kỷ, miền Bắc đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành điểm đến hàng đầu cho các ngành công nghiệp công nghệ cao và sản xuất chính xác. Với hạ tầng giao thông hiện đại và chính sách hỗ trợ từ chính phủ, khu vực này được đánh giá sẽ tiếp tục là “cứ điểm” chiến lược trong chuỗi giá trị toàn cầu.
BƯỚC NGOẶT VÀ THÁCH THỨC THƯƠNG MẠI
Các chuyên gia nhận định, chiến lược chuyển dịch hoạt động sản xuất của doanh nghiệp Trung Quốc tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại với các thị trường trọng điểm, đồng thời tạo dựng sự ổn định và niềm tin cho các doanh nghiệp đối tác nước ngoài.
Bên cạnh đó sẽ là những động cơ tìm kiếm thị trường phát triển an toàn của các doanh nghiệp. Nghiên cứu của Harvard Business School (2025) và báo cáo “The China Wash” của UCSD cho thấy rõ hiện tượng chuyển tuyến thương mại: một số sản phẩm vốn xuất khẩu trực tiếp từ Trung Quốc sang Mỹ đã giảm mạnh sau khi Washington áp thuế trừng phạt, trong khi xuất khẩu cùng mặt hàng từ Việt Nam sang Mỹ lại tăng tương ứng. Điều này làm dấy lên lo ngại về việc hàng hóa Trung Quốc được “dán nhãn Việt Nam” để né thuế.
Điển hình trong ngành công nghệ, sự hiện diện của các doanh nghiệp Trung Quốc như Luxshare, Goertek, BOE và BYD đã góp phần làm tăng xuất khẩu linh kiện và thiết bị điện tử từ Việt Nam sang Mỹ. Chỉ riêng nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ năm 2024 đạt trên 18 tỷ USD, tăng hơn 25% so với giai đoạn trước khi nổ ra chiến tranh thương mại Mỹ – Trung. Đối với ngành dệt may, Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất, với kim ngạch nhập khẩu từ Việt Nam khoảng 18,8 tỷ USD trong năm 2024, trong khi nhập khẩu trực tiếp từ Trung Quốc giảm.
Chính sự trùng khớp giữa đà giảm xuất khẩu trực tiếp từ Trung Quốc sang Mỹ và đà tăng từ Việt Nam đã khiến Washington đặc biệt quan tâm. Financial Times (2025) cảnh báo, làn sóng đầu tư ồ ạt này có thể khiến Việt Nam đứng trước nguy cơ bị Mỹ giám sát chặt chẽ và áp thuế phòng vệ nếu phát hiện dấu hiệu gian lận xuất xứ hay chuyển tải bất hợp pháp.
Trước thực trạng này, ngày từ tháng 4, Bộ Công Thương Việt Nam đã ban hành chỉ thị nhằm trấn áp tình trạng vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp sang Mỹ và các đối tác thương mại khác nhằm tránh mức thuế quan cao của Mỹ. Trong chỉ thị, Bộ cho biết gian lận thương mại có khả năng gia tăng trong bối cảnh căng thẳng gia tăng do thuế quan của Mỹ.
Về phía doanh nghiệp nội địa của Việt Nam cần sớm thích ứng linh hoạt với làn sóng dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc, ngành sản xuất nội địa cần nhanh chóng đón nhận, hoà nhịp và biến thách thức thành cơ hội. Theo ông Trần Thế Long Chủ tịch kiêm Giám đốc Công ty TNHH Dệt may Châu Giang nhận định, trước hết, các doanh nghiệp phải tập trung nâng cao vị thế và năng lực nội tại. Điều này bắt đầu từ việc đầu tư công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất theo hướng tinh gọn và thân thiện môi trường, nhằm tạo ra những sản phẩm có chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
Song song đó, công tác đào tạo đội ngũ quản lý và lao động kỹ thuật cần được chú trọng, với mục tiêu nâng cao tính chuyên nghiệp và năng suất. Một chiến lược nhân sự bền vững cũng đóng vai trò thiết yếu: doanh nghiệp cần đưa ra chính sách đãi ngộ hợp lý, xây dựng văn hoá doanh nghiệp và lộ trình phát triển nghề nghiệp rõ ràng để giữ chân lao động giỏi. Bên cạnh đào tạo nội bộ, việc hợp tác với các cơ sở đào tạo nghề sẽ giúp đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng và ổn định trong dài hạn.
Ở tầm bên ngoài doanh nghiệp, liên kết với các đối tác trong nước để hình thành chuỗi cung ứng nội địa khép kín là bước đi quan trọng, giúp gia tăng lợi thế cạnh tranh. Đồng thời, ngành dệt may cần tận dụng triệt để ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) nhằm mở rộng thị trường xuất khẩu, từng bước chuyển dịch từ mô hình gia công đơn thuần sang xây dựng và phát triển thương hiệu riêng. Đây không chỉ là cách để gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, mà còn góp phần khẳng định vị thế của ngành dệt may Việt Nam trong chuỗi cung
