Tòa án Tối cao Mỹ đang tiến hành thảo luận công khai về vụ kiện thách thức tính hợp pháp của chính sách thuế quan mà Tổng thống Donald Trump đã áp dụng trong nhiệm kỳ thứ hai của mình.
Nếu tòa án tối cao tuyên bố các mức thuế này là vi phạm pháp luật, doanh nghiệp có thể được hoàn thuế, còn người tiêu dùng có thể kỳ vọng giá hàng hóa giảm trong dài hạn - song họ vẫn sẽ phải đối mặt với giai đoạn bất ổn kinh tế kéo dài.
CUỘC CHIẾN PHÁP LÝ
Tòa án đã đồng ý xem xét kháng cáo của chính quyền Trump đối với các phán quyết của tòa cấp dưới, trong đó cho rằng ông đã vượt quá thẩm quyền khi viện dẫn một đạo luật năm 1977 để áp thuế lên hàng nhập khẩu từ hầu hết các quốc gia.
Cụ thể, vụ việc liên quan đến các mức thuế mà ông Donald Trump ban hành theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA). Luật cho phép tổng thống có quyền thực hiện các biện pháp kinh tế, bao gồm kiểm soát hoặc cấm nhập, xuất khẩu, nhằm đối phó với những mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia, chính sách đối ngoại hoặc kinh tế của Mỹ, với điều kiện tổng thống phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia.
Ngày 1/2, ông Trump viện dẫn IEEPA để áp thuế đối với hàng hoá Trung Quốc, Canada và Mexico, viện dẫn lý do tình trạng khẩn cấp liên quan đến buôn bán ma túy và nhập cư bất hợp pháp. Các mức thuế này, còn được gọi là “thuế fentanyl”, áp dụng cho nhiều mặt hàng nhập khẩu từ ba quốc gia trên. Đến ngày 2/4, ông Trump tiếp tục tuyên bố một tình trạng khẩn cấp khác, lần này liên quan đến thâm hụt thương mại và các hành vi thương mại không công bằng. Dựa trên tuyên bố, ông áp thuế tối thiểu 10% lên gần như toàn bộ hàng nhập khẩu, cùng với các mức “thuế đối ứng” cao hơn tùy từng quốc gia.
Cần lưu ý rằng vụ kiện không liên quan đến các mức thuế cụ thể áp lên thép và nhôm được ban hành theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962.
Nếu phán quyết bất lợi, nhiều - nhưng không phải tất cả - mức thuế áp dụng trong năm 2025 có thể bị huỷ bỏ hoặc điều chỉnh.
Trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, ông Donald Trump cảnh báo rằng nước Mỹ sẽ rơi vào thảm họa kinh tế nếu các mức thuế này bị hủy bỏ, và gọi vụ kiện là vấn đề “SỐNG CÒN” đối với quốc gia.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết trên chương trình “Meet the Press” của NBC hôm 7/9 rằng Bộ Tài chính có thể phải hoàn trả khoảng một nửa số thuế đã thu, điều mà ông gọi là thảm họa đối với ngân khố quốc gia.
Ông Trump đã yêu cầu Tòa án Tối cao ra phán quyết khẩn cấp, song chưa rõ thời gian cụ thể.
“Theo tôi, càng trì hoãn phán quyết cuối cùng thì nguy cơ gián đoạn kinh tế càng lớn. Ví dụ, nếu trì hoãn đến tháng 6/2026, khi đó có thể đã thu về từ 750 tỷ đến 1.000 tỷ USD tiền thuế, và việc hoàn trả sẽ gây ra xáo trộn nghiêm trọng”, ông Bessent nói trong văn bản gửi Tòa án Tối cao.
NẾU CHÍNH QUYỀN TRUMP THUA KIỆN
Ông Drew DeLong, người đứng đầu bộ phận Nghiên cứu Động lực Địa chính trị tại công ty tư vấn chiến lược toàn cầu Kearney nhận định rằng nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi cho ông Trump, Nhà Trắng có thể nhanh chóng triển khai kế hoạch dự phòng.
Theo ông, chính quyền có thể viện dẫn Mục 122 của Đạo luật Thương mại 1974 để áp thuế tạm thời, nhưng không quá 15%, nhằm xử lý thâm hụt cán cân thanh toán hoặc các vấn đề tương tự. Tuy nhiên, quy định này chỉ cho phép duy trì thuế trong tối đa 150 ngày.
“Vấn đề là sau khi thời hạn 150 ngày kết thúc thì sao? Liệu có thể gia hạn không?”, ông DeLong đặt câu hỏi. Ông hình dung kế hoạch dự phòng của Nhà Trắng có thể gồm việc áp dụng tạm thời Mục 122, sau đó chuyển sang Mục 301 của cùng đạo luật, cho phép áp thuế để đáp trả các hành vi thương mại không công bằng từ các quốc gia khác.
Tuy nhiên, phương án này yêu cầu điều tra riêng từng nước và phức tạp hơn nhiều.
Ngoài ra, ông DeLong cho rằng Nhà Trắng vẫn có thể chọn “lá bài bất ngờ” là nhờ Quốc hội can thiệp, vì cơ quan này có quyền quản lý thương mại quốc tế và áp thuế nhập khẩu.
“Nhưng thuế quan vốn không được lòng giới chính trị,. Vậy liệu Quốc hội có sẵn sàng ra tay hay không”, ông Drew DeLong lưu ý.
Trong khi đó, ông Rohit Tripathi, Phó Chủ tịch phụ trách chiến lược ngành sản xuất tại RELEX tin rằng Phố Wall có thể phản ứng tích cực trong ngắn hạn, khi cổ phiếu của những doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề bởi thuế có khả năng tăng giá nếu Tòa án Tối cao tuyên bất lợi cho ông Trump.
Tuy nhiên, quyết định này cũng sẽ mang lại hàng loạt “cơn đau đầu” cho ban lãnh đạo doanh nghiệp.
Các công ty từng nộp thuế trong nhiệm kỳ hai của ông Trump sẽ phải tự hỏi họ có đủ điều kiện được hoàn thuế hay không, và quy trình sẽ ra sao. Sau đó là câu hỏi chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo?”. Liệu Nhà Trắng có nhanh chóng tìm cách áp dụng biện pháp thay thế hay không.
“Nếu có một khoảng trống tạm thời khi các mức thuế mới chưa có hiệu lực, doanh nghiệp sẽ phải tính toán xem có thể nhập hàng và bổ sung tồn kho nhanh đến mức nào”, ông Drew DeLong chỉ ra.
Dù bất ổn vẫn đang bao trùm, nhưng không phải doanh nghiệp nào cũng tạm ngừng kế hoạch đầu tư và sản xuất. Nhiều công ty đang xây dựng các kịch bản song song và đầu tư hạ tầng dữ liệu để linh hoạt ứng phó nếu chính sách thuế thay đổi.
“Khi biến động lớn đến vậy, việc chờ đợi đôi khi cũng là một chiến lược”, ông DeLong nhấn mạnh.
Nếu Tòa án Tối cao hủy bỏ các mức thuế, người tiêu dùng cũng khó có thể thấy tác động ngay, đặc biệt là trong mùa mua sắm cuối năm nay, vì các quyết định nhập hàng và dự trữ đã được thực hiện từ nhiều tháng trước, ông Tripathi chia sẻ.
Trong vòng 6 - 8 tháng sau khi có phán quyết, người tiêu dùng có thể thấy lượng hàng hóa dồi dào hơn trên kệ, nhưng phải mất ít nhất một năm, giá cả mới có thể bắt đầu hạ nhiệt.
Bà Katie Thomas, Giám đốc Viện Tiêu dùng Kearney cho rằng rất khó để người dân được hoàn lại phần chi phí thuế mà họ đã phải gánh trong quá khứ. Tuy nhiên, bà dự đoán một số doanh nghiệp có thể điều chỉnh giá xuống mức hợp lý hơn và tiền hoàn thuế nhận được có thể giúp họ tránh được nguy cơ phải sa thải nhân công.
“Đáng chú ý là liệu phán quyết này có thể tác động đến lãi suất, lạm phát hay tỷ lệ thất nghiệp không. Điều tốt nhất cho người tiêu dùng trong tương lai xa, dù chưa thể thấy ngay, chính là một nền kinh tế ổn định hơn”, bà Thomas kết luận.
