Thế giới đang bước vào một kỷ nguyên mới với những biến đổi sâu sắc về kinh tế, công nghệ và địa chính trị, tạo ra cả "vận hội mới" lẫn những thách thức không nhỏ cho các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, khu vực kinh tế tư nhân được xác định là động lực then chốt, là một trụ cột quan trọng để Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và thịnh vượng.
Bài tham luận "Những điểm mới trong đường lối của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân" của PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Phó trưởng ban Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương tại Hội nghị Doanh nghiệp Việt trước vận hội mới do Hiệp hội Phát triển hàng tiêu dùng Việt Nam - VACOD tổ chức sẽ đi sâu phân tích bối cảnh phức tạp đó và chỉ ra những bước tiến mang tính đột phá trong tư duy lãnh đạo, đặc biệt là qua việc triển khai các Nghị quyết quan trọng, rõ nét nhất là Nghị quyết số 68-NQ/TW, qua đó khẳng định tầm vóc mới của kinh tế tư nhân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trước tiên, PGS. TS. Nguyễn Hồng Sơn đã đưa ra nhận định về bối cảnh quốc tế và trong nước hiện nay, nhấn mạnh rằng thế giới đang trải qua những thay đổi mang tính thời đại rất phức tạp, nhanh chóng và khó lường. Sự biến động này chịu tác động mạnh mẽ từ ba yếu tố chính: sự cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, ảnh hưởng sâu rộng của Cách mạng Công nghiệp 4.0, và sự trỗi dậy của các vấn đề an ninh phi truyền thống.
Lý giải cho sự khó lường này, ông cho rằng thế giới hiện tại đang nằm trong một quá trình chuyển đổi từ một trật tự cũ chưa mất đi sang một trật tự mới đã hình thành, tạo nên một giai đoạn đầy bấp bênh; đồng thời, sự đan xen phức tạp giữa các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội và công nghệ cũng là nguyên nhân khiến tình hình thế giới trở nên vô cùng khó dự đoán.
Đối với bối cảnh trong nước, Việt Nam đang thực hiện những thay đổi mang tính cách mạng nhằm tinh gọn và nâng cao hiệu quả hoạt động của toàn bộ hệ thống chính trị, bao gồm việc sắp xếp lại các đơn vị hành chính (bỏ đơn vị cấp huyện, sáp nhập một số tỉnh, xây dựng chính quyền địa phương hai cấp). Song song đó, Chính phủ đang đẩy mạnh thực hiện Chuyển đổi số và Chuyển đổi xanh trên phạm vi toàn quốc.
Đi sâu vào phần phân tích, PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn nêu bật 3 điểm mới trong đường lối của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân gồm: Kinh tế tư nhân được xác định là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN; Vai trò của Nhà nước đối với kinh tế tư nhân được chuyển trọng tâm từ kiểm soát, quản lý sang phục vụ, kiến tạo; Các định hướng mới được tổ chức thực hiện nhanh chóng, quyết liệt với sự vào cuộc của tất cả các bên có liên quan.
Điểm mới thứ nhất và quan trọng nhất trong đường lối của Đảng về phát triển kinh tế tư nhân là sự nâng tầm vị thế của khu vực kinh tế tư nhân, từ chỗ là một "thành phần kinh tế" đơn thuần đến việc xác định là "một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế" trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Sự thay đổi này thể hiện một quá trình nhận thức sâu sắc và đầy tính chiến lược của Đảng, trải qua nhiều giai đoạn: từ kỳ thị trước Đổi mới (1986), dần dần công nhận một phần, thừa nhận có vai trò quan trọng, đến việc xác định là một trong những động lực, và cuối cùng là một động lực quan trọng nhất.
Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn, với vị thế mới này, khu vực kinh tế tư nhân được giao những nhiệm vụ cốt lõi, mang tính quyết định đến tương lai phát triển đất nước: Tiên phong trong tăng trưởng, tạo việc làm, nâng cao năng suất lao động, đồng thời là chủ thể trung tâm trong việc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và tái cấu trúc lại nền kinh tế theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững.
Khu vực kinh tế tư nhân là nòng cốt, cùng với kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân đóng vai trò nòng cốt để xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, nhưng vẫn gắn liền với quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng.
Trên tinh thần đó, đặt ra những yêu cầu và định hướng chiến lược, mang tính đột phá cho khu vực kinh tế tư nhân: Cần xoá bỏ triệt để mọi định kiến đối với kinh tế tư nhân; khuyến khích mạnh mẽ khởi nghiệp sáng tạo, chuyển đổi số và làm giàu hợp pháp, coi doanh nhân là chiến sĩ trên mặt trận kinh tế, và doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể của quá trình phát triển;
Bên cạnh đó, Nhà nước phải đảm bảo quyền tự do kinh doanh, quyền tài sản và quyền bình đẳng (được kinh doanh những gì pháp luật không cấm; bình đẳng về cơ hội và tiếp cận nguồn lực). Mục tiêu là tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định, an toàn, chi phí thấp, và tiệm cận chuẩn quốc tế;
Ưu tiên đầu tư nghiên cứu phát triển (R&D), ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; khuyến khích tư nhân tham gia vào các nhiệm vụ quan trọng, chiến lược quốc gia để vươn tầm khu vực và thế giới.
Quan điểm mới về kinh tế tư nhân là sự vận dụng và phát triển sáng tạo Tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ “Thư Bác Hồ gửi giới công thương Việt Nam” (1 tháng sau khi Đất nước giành được độc lập” và “Thường thức chính trị năm 1953” gồm 50 bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thể hiện rõ sự niềm tin, khích lệ, động viên và cam kết hỗ trợ đối với kinh tế tư nhân.
Sự đột phá trong nhận thức này không chỉ là lời cam kết của Đảng và Nhà nước đối với khu vực tư nhân mà còn là lời kêu gọi nhằm củng cố niềm tin của chính kinh tế tư nhân với Đảng và Nhà nước. Điều này có ý nghĩa then chốt là mở đường cho những cơ chế, chính sách đột phá, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, kích hoạt, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, phát huy mọi tiềm năng, thế mạnh cho phát triển bền vững của đất nước.
Điểm mới thứ hai, Phó Trưởng ban Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương chỉ ra nền tảng thể chế cho sự phát triển của kinh tế tư nhân, chính là sự chuyển dịch căn bản trong vai trò của Nhà nước. Nhà nước không còn là cơ quan quản lý và kiểm soát đơn thuần mà trở thành một Nhà nước phục vụ, kiến tạo phát triển, lấy sự thành công của doanh nghiệp làm thước đo hiệu quả quản lý. Sự chuyển đổi này được cụ thể hóa thông qua việc thiết lập các mục tiêu phát triển rõ ràng, cải cách thể chế quyết liệt, và xây dựng cơ chế hỗ trợ toàn diện.
Vai trò kiến tạo của Nhà nước được xác định bằng những mục tiêu đầy tham vọng, thể hiện kỳ vọng cao nhất vào kinh tế tư nhân:
Mục tiêu đến năm 2030: Kinh tế tư nhân phải trở thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế, tiên phong trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Mục tiêu cụ thể là phấn đấu có 2 triệu doanh nghiệp, đạt tỷ lệ 20 doanh nghiệp hoạt động trên 1 nghìn dân, và có ít nhất 20 doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Khu vực tư nhân được kỳ vọng đóng góp 55-58% GDP, và nâng cao năng suất lao động đạt 8,5-9,5%/năm. Đặc biệt, Việt Nam đặt mục tiêu đưa trình độ ĐMST và Chuyển đổi số thuộc nhóm 3 nước đứng đầu ASEAN và 5 nước đứng đầu Châu Á.
Tầm nhìn đến năm 2045: Đưa kinh tế tư nhân Việt Nam phát triển nhanh, mạnh, bền vững, chủ động tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng toàn cầu, với năng lực cạnh tranh cao trên trường quốc tế. Phấn đấu đạt 3 triệu doanh nghiệp và đóng góp 60% GDP.
Để hiện thực hóa tầm nhìn trên, yêu cầu căn bản là phải hoàn thiện thể chế, pháp luật và cải cách thủ tục hành chính một cách triệt để: Cần xoá bỏ triệt để cơ chế "xin – cho" và tư duy "không quản được thì cấm". Pháp luật phải đảm bảo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, rõ ràng, nhất quán, ổn định, dễ tuân thủ và chi phí thấp;
Việc chuyển đổi từ nền hành chính công vụ nặng về quản lý sang phục vụ và kiến tạo phát triển, và từ tiền kiểm sang hậu kiểm là ưu tiên hàng đầu. Mục tiêu cụ thể là trong năm 2025, phải cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật, và ít nhất 30% điều kiện kinh doanh.
Trên tinh thần đó, phấn đấu đến năm 2028, môi trường kinh doanh Việt Nam phải thuộc nhóm 3 quốc gia hàng đầu ASEAN và 30 quốc gia hàng đầu thế giới.
Đương nhiên, để làm được những mục tiêu chiến lược này, Nhà nước kiến tạo cần xây dựng và thực thi các cơ chế, chính sách nhằm gỡ bỏ rào cản về nguồn lực, bao gồm: Tăng cường cơ hội tiếp cận đất đai, mặt bằng sản xuất kinh doanh và đẩy mạnh, đa dạng hoá nguồn vốn cho kinh tế tư nhân; Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thúc đẩy Khoa học Công nghệ (KHCN), Đổi mới Sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh để kinh doanh hiệu quả, bền vững; Tập trung hỗ trợ thực chất, hiệu quả doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh để họ trở thành lực lượng kế cận vững chắc.
Cùng với việc kiến tạo môi trường, Nhà nước cam kết bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân. Đồng thời, tuân thủ nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự; giữa pháp nhân và cá nhân trong xử lý vi phạm.
Ngược lại, khu vực tư nhân cũng cần nâng cao trách nhiệm của mình thông qua việc hình thành và phát triển nhanh các doanh nghiệp lớn, các tập đoàn kinh tế tư nhân tầm cỡ khu vực và toàn cầu, đề cao đạo đức kinh doanh, phát huy trách nhiệm xã hội, và tăng cường sự kết nối giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI.
Sự chuyển dịch này là minh chứng rõ ràng nhất cho quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc giải phóng toàn bộ sức sản xuất, kích hoạt và sử dụng hiệu quả mọi tiềm năng, đưa kinh tế tư nhân trở thành động lực chính, vững mạnh, có trách nhiệm trong quá trình phát triển quốc gia.
Điểm mới thứ ba, mang tính quyết định về mặt thực thi, chính là tốc độ và sự đồng bộ trong việc đưa các định hướng chiến lược mới vào cuộc sống. Sự thành công của một đường lối không chỉ nằm ở tính đúng đắn của nội dung mà còn ở tính kịp thời và quyết liệt trong triển khai. Đây là minh chứng rõ ràng nhất cho sự nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng và tính kiến tạo của Nhà nước đối với kinh tế tư nhân.
Sự quyết liệt được thể hiện qua tốc độ ban hành các văn bản pháp luật và kế hoạch hành động. Ngay sau khi Nghị quyết chiến lược về phát triển kinh tế tư nhân được ban hành ngày 4/5/2025, quá trình thể chế hóa đã diễn ra gần như ngay lập tức:
Chỉ 12 ngày sau (ngày 16/5/2025), Nghị quyết số 138/NQ-CP của Chính phủ về Ban hành Kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết đã được ban hành. Tiếp đó, ngày 17/5/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân, thể hiện sự đồng thuận cao nhất của cơ quan lập pháp.
Kế hoạch hành động chi tiết để thực hiện Nghị quyết 198/2025/QH15 cũng được Chính phủ ban hành thông qua Nghị quyết số 139/NQ-CP.
Sự ra đời liên tiếp, dồn dập của các Nghị quyết này chỉ trong vòng chưa đầy nửa tháng cho thấy sự chuyển đổi mạnh mẽ từ tư duy sang hành động, tạo ra một khuôn khổ pháp lý đồng bộ và tức thời để doanh nghiệp tư nhân có thể nắm bắt cơ hội mà không phải chờ đợi thủ tục kéo dài.
Việc thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW vào ngày 19/6/2025 đã chứng minh sự cam kết chính trị ở cấp cao nhất. Cơ chế này đảm bảo mọi vướng mắc trong quá trình thực hiện sẽ được xử lý kịp thời, không bị tắc nghẽn ở các cấp trung gian. Sự vào cuộc của tất cả các bên bao gồm Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành và chính quyền địa phương đã tạo ra một môi trường hành động thống nhất. Điều này đặc biệt quan trọng để chống lại tình trạng "trên nóng dưới lạnh" và đảm bảo rằng các chính sách đột phá được thấm sâu và lan tỏa đến từng doanh nghiệp, từng địa phương.
Tựu chung lại, điểm mới thứ ba không chỉ là một lời hứa mà là một sự thay đổi về phương pháp làm việc, biến đường lối trở thành hành động thực tiễn, tạo ra đòn bẩy mạnh mẽ cho khu vực tư nhân vươn lên tầm khu vực và thế giới.
